Δεν πρέπει να χάσουμε τον πόλεμο των μετρητών.

Του Kevin Dowd

Οι εταιρίες πληρωμών τον προάγουν για εμπορικούς λόγους: θέλουν να εξαφανίσουν έναν ανταγωνιστή, ώστε να μπορούν να αυξήσουν τις χρεώσεις που επιβάλλουν στις ψηφιακές συναλλαγές. Υποστηρίζουν ότι τα μετρητά είναι αναποτελεσματικά, αλλά τα επιχειρήματα αυτά παραβλέπουν τα οφέλη των μετρητών που δεν μπορούν να αναπαραχθούν από το ψηφιακό χρήμα. Τα μετρητά είναι πολύ αποτελεσματικά για μικρές συναλλαγές. Οι συναλλαγές με μετρητά είναι άμεσες, ευέλικτες και ανώνυμες. Τα μετρητά δεν χρειάζονται κάποιο συνθηματικό και δεν μπορούν να χακαριστούν. Η χρησιμότητα των μετρητών δεν εξαρτάται από τεχνολογίες που μπορεί να καταρρεύσουν - και οι οποίες μερικές φορές καταρρέουν, δημιουργώντας τεράστια προβλήματα.

Τον Σεπτέμβριο του 2017 για παράδειγμα, το Πουέρτο Ρίκο υπέστη εκτεταμένες καταστροφές από τον Τυφώνα Μαρία. Η καταιγίδα προκάλεσε διακοπή στην παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, τα ΑΤΜ και η επαλήθευση των καρτών σταμάτησε να λειτουργεί, και οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αγοράσουν τρόφιμα ή άλλα είδη πρώτης ανάγκης με οτιδήποτε πέρα από μετρητά. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αναγκάστηκε να μεταφέρει αεροπορικώς ένα φορτίο με μετρητά, η ποσότητα των οποίων δεν αποκαλύφθηκε, στο νησί, ώστε να γίνουν οι πληρωμές των μισθών και να αποτραπεί η καταστροφή καθώς εξαντλούνταν τα μετρητά που κατείχαν οι πολίτες. Όπως δήλωσε ένα παρατηρητής «σε έναν κόσμο χωρίς μετρητά, καλό θα είναι να προσευχόμαστε να μη πέσει το ρεύμα».

Σε κάθε περίπτωση, αν τα μετρητά όντως ήταν αναποτελεσματικά, τότε δεν θα υπήρχε η ανάγκη να καταργηθούν, καθώς θα εξαφανίζονταν αυθόρμητα. Τα μετρητά συνεχίζουν να χρησιμοποιούνται ευρέως - σύμφωνα με μια πρόσφατη εκτίμηση χρησιμοποιούνται για το 85% των παγκόσμιων συναλλαγών - γεγονός που καταδεικνύει ότι ακόμη επιτελούν έναν χρήσιμο ρόλο.

Η δεύτερη ομάδα που προωθεί την κατάργηση των μετρητών ακολουθεί μια ατζέντα ολοένα και μεγαλύτερου κρατικού ελέγχου. Αυτοί υποστηρίζουν ότι τα μετρητά πρέπει να καταργηθούν γιατί τα χρησιμοποιούν «οι κακοί» - όσοι ξεπλένουν χρήματα, οι λαθρέμποροι ναρκωτικών και οι τρομοκράτες. Ναι, οι κακοί όντως χρησιμοποιούν μετρητά, αλλά τα χρησιμοποιούμε και οι υπόλοιποι. Μήπως θα πρέπει να χάσουμε όλοι τα οφέλη των μετρητών για να δυσκολέψουμε τη ζωή των κακών, οι οποίοι αναμφίβολα θα βρουν κάποιο άλλο μέσο πληρωμής; Μάλλον όχι. Σκεφτείτε ακόμη τις συνεπαγωγές αυτού του επιχειρήματος: αν πρέπει να καταργήσουμε τα μετρητά γιατί τα χρησιμοποιούν οι κακοί, τότε το ίδιο επιχείρημα ισχύει και για οτιδήποτε άλλο που χρησιμοποιούν, συμπεριλαμβανομένου και του ψηφιακού χρήματος, το οποίο χρησιμοποιείται πιο ευρέως για εγκληματικές δραστηριότητες από τα ίδια τα μετρητά.

Σε κάθε περίπτωση, τα μετρητά δεν είναι ιδιαίτερα βολικά για παράνομες συναλλαγές. Το ιδανικό μέσο για το παράνομο εμπόριο ναρκωτικών αυτές τις μέρες είναι - αν θέλετε το πιστεύετε - οι κάρτες δώρου της Amazon, οι οποίες έχουν το πλεονέκτημα της ανωνυμίας «Αν ήμουν ένας εγκληματίας χαμηλού επιπέδου, θα πλήρωνα τα πάντα με κάρτες δώρου», όπως δήλωσε ο Garry Clement, πρώην διευθυντής του Προγράμματος για τα Έσοδα από Εγκληματικές Δραστηριότητες της Βασιλικής Καναδικής Έφιππης Αστυνομίας - δεν ιχνηλατούνται.

Τα μετρητά έχουν επίσης το μειονέκτημα για τους εγκληματίες ότι είναι χαμηλής κλίμακας. Για μεγάλα ποσά παράνομων συναλλαγών, απαιτούνται ψηφιακά μέσα. Αναλογιστείτε την πρόσφατη περίπτωση ξεπλύματος χρήματος της Danske Bank, το μεγαλύτερο τέτοιο σκάνδαλο όλων των εποχών. Αυτή η υπόθεση αφορά σχεδόν ένα τρισεκατομμύριο δολάρια χρημάτων πολύ ύποπτης προέλευσης από τη Ρωσία και την πρώην Σοβιετική Ένωση που διοχετεύτηκαν στο δυτικό τραπεζικό σύστημα κάτω από τη μύτη των μεγάλων τραπεζών και των ρυθμιστικών φορέων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, οι οποίες είτε διευκόλυναν αυτή τη διαδικασία είτε έκαναν τα στραβά μάτια.

Για τους σημερινούς εγκληματίες υψηλής τεχνολογίας συνεπώς τα μετρητά είναι παρωχημένα. Ποιο είναι το νόημα λοιπόν της κατάργησής τους όταν αφήνουμε πολύ πιο σημαντικά κανάλια παράνομων συναλλαγών εντελώς ανοιχτά;

Η τρίτη ομάδα που προωθεί τον Πόλεμο εναντίον των Μετρητών είναι οι κεντρικοί τραπεζίτες. Καθώς πέφτουν τα επιτόκια δανεισμού, οι κεντρικές τράπεζες βλέπουν τις δυνατότητές για περαιτέρω μείωση των επιτοκίων να περιορίζονται έντονα. Η κατάργηση των μετρητών θα τους επέτρεπε να παρακάμψουν αυτόν τον περιορισμό και να σπρώξουν τα επιτόκια πιο βαθιά στους αρνητικούς αριθμούς στην προσπάθειά τους να δώσουν κίνητρα για ανάπτυξη της οικονομίας. Το σημαντικό εδώ είναι πως αν οι κεντρικές τράπεζες προσπαθούσαν να εφαρμόσουν πολιτικές αρνητικών επιτοκίων χωρίς πρώτα να καταργήσουν τα μετρητά, τότε οι άνθρωποι θα μετακινούνταν σε μεγάλο βαθμό στα μετρητά για να εμποδίσουν αυτές τις προσπάθειες. Έτσι τα μετρητά χρειάζεται να καταργηθούν για να εξαναγκάσουν τους ανθρώπους να χρησιμοποιούν περιουσιακά στοιχεία αρνητικών επιτοκίων.

Υπάρχουν πολλά προβλήματα με τις πολιτικές αρνητικών επιτοκίων (Negative Interest rate policies - NIRP). Γιατί να θέλει κανείς να δανείσει με αρνητικό επιτόκιο. Γιατί αυτό δικαιολογεί τον πόλεμο εναντίον των μετρητών. Θέλουμε όντως να δώσουμε στους κεντρικούς τραπεζίτες ακόμη μεγαλύτερη ευχέρεια για έναν δυνητικά καταστροφικό νομισματικό πειραματισμό;

Ας υποθέσουμε ότι η NIRP μπορεί να εφαρμοστεί σε κάποιο επιλεγμένο αρνητικό επιτόκιο. Τότε θα έχουμε τις τραπεζικές καταθέσεις να φορολογούνται σ’ αυτό το επιτόκιο κάθε χρόνο, οπότε η προσφορά χρήματος θα μειώνεται κατά το ίδιο ποσοστό. Έτσι η NIRP συνεπάγεται φόρο στις καταθέσεις και μειούμενη παροχή χρήματος, και ένας φόρος ποτέ δεν ενισχύει την ανάπτυξη. Ο κίνδυνος λοιπόν είναι ότι οι καταθέσεις και η συσσώρευση κεφαλαίου αρχικά θα σταματήσουν και στη συνέχεια θα αναστραφούν, και η οικονομία θα βυθιστεί σε ένα σπιράλ θανάτου.

Ανεξάρτητα από τα πλεονεκτήματα του ψηφιακού χρήματος, η χρήση μετρητών συνεπάγεται σημαντικά οφέλη που δεν προκύπτουν από ψηφιακό χρήμα. Το γεγονός όμως ότι ο πόλεμος εναντίον των μετρητών θα μας στερήσει αυτά τα οφέλη είναι το μικρότερο από τα προβλήματα που αυτός συνεπάγεται, καθώς επίσης απειλεί να υπονομεύσει την ιδιωτικότητά μας επιτρέποντας την ιχνηλάτηση όλων των δαπανών μας. Αυτό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την απαλλοτρίωση μεγάλων ποσών ιδιωτικού πλούτου και την έκθεση όλων μας στους κινδύνους των ευάλωτων ψηφιακών συστημάτων. Στη χειρότερη περίπτωση μπορεί να επιτρέψει στις κεντρικές τράπεζες να καταστρέψουν την οικονομία και τις ατομικές μας ελευθερίες. Χρειάζεται να αντισταθούμε και να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε μετρητά.

--
Ο Kevin Dowd είναι καθηγητής οικονομικών στο Durham University.